"Dedication of prints as a custom introduced by..." : printed dedications at the time of partitioned Poland

W ciągu XIX wieku drukowane dedykacje, zamieszczane w książkach ulegały skróceniu, aż do formy występującej współcześnie, zredukowanej tylko do imienia i nazwiska, samego imienia, czy stopnia pokrewieństwa za autorem. Tym niemniej ich treść była na tyle bogata, że mogą być interesującym źródłem do różnorodnych badań. W XIX-wiecznej książce pojawiają się dedykacje dla indywidualnych osób, jak i zbiorowe, kierowane zarówno do określonych grup osób, jak i instytucji. Adresatami dedykacji były nie tylko wpływowe osoby, tak jak to miało miejsce w ubiegłych epokach, ale też członkowie rodziny, przyjaciele. Dawne mecenasowskie dedykacje zastąpiły kierowane do uznanych pisarzy czy ludzi nauki. Dedykacje zawierają interesujące informacje na temat książki, której są częścią oraz jej autora. Są źródłem danych bibliograficznych, pozwalają niekiedy ustalić autora książki, dostarczają informacji o genezie dzieła, okolicznościach jego powstania, źródłach inspiracji. Rozprawa jest próbą charakterystyki dedykacji okresu zaborów jako źródeł wiedzy o epoce. Wyróżniono dedykacje związane ze światem nauki, świadczące o różnorodnych kontaktach ludzi nauki, relacjach mistrz - uczeń, autorytetach. Pokazano też dedykacje jako środek dokumentowania wydarzeń naukowych, a spośród nich szczególną uwagę zwrócono na poświęcone jubileuszowi Uniwersytetu Jagiellońskiego. Analiza dedykacji przynosi też wiele interesujących szczegółów, dotyczących życia literackiego epoki: warsztatu literackiego pisarzy, miejsca ich pracy oraz relacji między nimi. Dedykacje są również wyrazem uznania dla twórczości innych autorów. Szczególne miejsce jako autor i adresat dedykacji zajmuje Józef Ignacy Kraszewski, co jest dowodem na jego pozycję w kulturze epoki. Dla okresu zaborów charakterystyczne były dedykacje z wątkami patriotycznymi, upamiętniające powstania narodowe i ich uczestników, osoby prześladowane za udział w powstaniach i konspiracji, zmuszane do emigracji, zesłańców. Dedykacje poświęcano też ludziom zasłużonym na innych polach: oświaty narodowej, języka, dobroczynności.In the 19th century, printed dedications in books were shortened up to the present form, reduced to the full name, first name, or relationship to the author. Nevertheless, the contents thereof were rich enough to become an interesting source for various studies. In 19th-century books, there are dedications to individuals and to specific groups of people, as well as institutions. The addressees included not only people of influence, as in previous centuries, but also family members and friends. Former dedications to patrons were substituted with the ones addressed to renowned writers or scientists. Dedications contain interesting information about the book they form part of, as well as the author. They can be a source of bibliographic data, sometimes contributing to determination of the author, providing information about the origin of the work, circumstances related to writing thereof, and sources of inspiration. This dissertation attempts to characterise dedications at the times of partitioned Poland as a source of data about the era. Special attention has been given to dedications related to the world of science, testifying to various contacts among scientists, master-apprentice relations, as well as authorities. Dedications have also been presented as a means for documenting scientific events, with particular focus on the jubilee of the Jagiellonian University. The analysis of dedications also reveals many interesting details regarding literary life of the era: literary workshop of the writers, place of their work, as well as mutual relations. They can also express praise for other authors’ works. Special recognition has been given to Józef Ignacy Kraszewski, both as the author and addressee of dedications, which testifies to his high position in the contemporary culture. At the times of partitioning, characteristic features of dedications included patriotic motifs, commemorating national uprisings and participants thereof, persons persecuted for participation in resurrections and conspiracy, forced to emigrate, or sentenced to life in Siberia. Dedications were also devoted to persons with merits in other areas, including national education, language, and charity